Ks. Bronisław Hertmanowski

            „Ur. 9.IX.1847 w Krzywinie. Był synem Antoniego, właściciela gospodarstwa rolnego (zm.1892) i Wandy z Bielewiczów. Po ukończeniu szkoły elementarnej w rodzinnym miasteczku był przez 7 lat uczniem Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu, gdzie 4.IX.1869 otrzymał świadectwo dojrzałości. Następnie studiował teologię w Arcybiskupim Seminarium Duchownym w Poznaniu i Gnieźnie. Święcenia kapłańskie przyjął 13.VII.1873. Abp Mieczysław Ledóchowski nie akceptujący ustaw majowych, od których rozpoczął się kulturkampf, wysłał H. bezpośrednio po święceniach do pracy duszpasterskiej w parafii Cerekwica (dek. borecki). Za podjęcie tej pracy bez aprobaty władzy pruskiej i za jej kontynuację H. został skazany przez sąd powiatowy w Pleszewie 7.II.1874 na grzywnę 261 marek z możliwością zamiany na dwa miesiące więzienia, a 13. VI na dalsze 130 marek grzywny lub 5 tygodni więzienia. Gdy następnie 18.VII wydział spraw wewnętrznych rejencji poznańskiej zakazał mu pobytu w powiatach pleszewskim, krotoszyńskim i śremskim, opuścił na krótko Cerekwicę w sierpniu 1874, a gdy wrócił został aresztowany i zmuszony do odsiedzenia wyroku. W tym czasie skazano go na kolejne 10 dni więzienia. Po wyjściu z więzienia H. podjął dalszą działalność duszpasterską w Cerekwicy, tym razem tajną jako ksiądz misyjny. Nie podporządkował się też decyzji ministra Adalberta Falka z 18.I.1875, która nakazywała mu opuszczenie Poznańskiego i wyznaczała przymusowe miejsce pobytu w Pyrzycach (rejencja szczecińska). Ścigany listami gończymi przez kilka następnych lat ukrywał się przed policją. Wraz z księżmi Władysławem Ennem, Antonim Kinowskim i Bolesławem Jaroszem zorganizował w 1875 nielegalny, w świetle ustawodawstwa kulturkampfu, Związek Misyjny Księży, który zrzeszał kilkudziesięciu polskich duchownych pozbawionych możliwości oficjalnej działalności duszpasterskiej. Według opinii władz pruskich w ukrywanie H. zaangażowany był właściciel Cerekwicy Bolesław Czapski oraz właściciel sąsiednich Łowęcic, a także ks. Jan Dopierała w Rusku (k. Borku Wlkp.). Pomagała w tym gorliwie i skutecznie ludność wiejska. Władzom policyjnym nie udało się ująć H. Później, w latach osiemdziesiątych, w okresie słabnącego już kulturkampfu, tolerowały one – jak się wydaje – jego wciąż nielegalną, z punktu widzenia prawa pruskiego działalność duszpasterską. Dopiero w 1886 uchylono zakaz przebywania H. w Poznańskim. 22.XI.1886 został wikariuszem w Głuszynie (dek. poznański), a następie 1.VII.1887 instalowany kanonicznie na probostwo w Kiekrzu pod Poznaniem. W niespełna 9 lat później, w marcu 1896 objął parafię w Chojnicy (...) Zmarł 11. X. 1918 w Chojnicy i tam został pochowany.

Podejmując w okresie po kulturkampfie pracę społeczno-narodową H. starał się nie narażać władzom pruskim i zachowywać pozory lojalności. Był długoletnim członkiem Tow. Pomocy Naukowej im. K. Marcinkowskiego i działaczem Tow. Czytelni Ludowych (występował m.in. jako delegat TCL na IV zjeździe 25-26.XI.1912 w Poznaniu). W 1894 wchodził w skład komitetu organizacyjnego II Wiecu Katolickiego w Poznaniu. W tym samym roku 19.XI przyjęto go do wydziału historyczno-literackiego Poznańskiego Tow. Przyjaciół Nauk. Przebywając w Kiekrzu angażował się w prace kółka rolniczego w Wielkiem, którego był współzałożycielem (1889) i długoletnim prezesem. Był członkiem zarządu Banku Ludowego w Kiekrzu, a później wiceprezesem Banku Ludowego w Murowanej Goślinie (ok. 1907). Popierał prywatne nauczanie języka polskiego dla dzieci, którym szkoła groziła germanizacją. Na jego wniosek kółko rolnicze w Wielkiem w 1895 zakupiło nagrody gwiazdkowe dla tych dzieci, które najlepiej złożyły egzamin z prywatnej nauki języka polskiego. Mimo ograniczonych dochodów pomagał finansowo biedniejszym z rodziców w wysłaniu dzieci do szkół. Po przyjściu do Chojnicy został członkiem polskiego obwodowego komitetu wyborczego na powiat Poznań - Wschód. W 1898 zorganizował w Chojnicy polskie zebranie wyborcze i agitował za wyborem kandydata partii ludowej Franciszka Andrzejewskiego. W zebraniu uczestniczyło około 300 osób. Wiemy również o jego udziale w wiecach wyborczych w 1901 w Chojnicy, w 1903 w Miękowie i w Winiarach pod Poznaniem, w 1910 w Głównej pod Poznaniem, w 1914 w Owińskach. W swoich wystąpieniach wyborczych zdecydowanie zwalczał kandydatów socjaldemokratycznych. W 1906-1907 udzielił poparcia polskim strajkom szkolnym, za co został skazany wyrokiem sądu II Izby Karnej w Poznaniu na trzy miesiące twierdzy. Wyrok odsiedział w Wisłoujściu (czerwiec-wrzesień 1907). H. patronował również Katolickiemu Tow. Robotników Polskich w Suchymlesie (obowiązywała taka pisownia) i Chojnicy, liczącemu w 1911 r. 57 członków oraz był czynnym członkiem Tow. Kolonii Wakacyjnych Stella ”.

Źródło: Księża społecznicy w Wielkopolsce 1894-1919. Słownik biograficzny (A-H), Gniezno 1992,

Prymasowskie Wydawnictwo Gaudentium,

dostarczył P. Zenon Pilarczyk